Atatürk’ün bataklıktan yeşil cennete çevirdiği Atatürk Orman Çiftliği’ndeki gıda fabrikalarının çoğu gıda politikalarıyla birlikte yok oldu.
“Köylülere iki buçuk milyon liralık tarım âlet ve vasıtaları dağıtılmış, bu husustaki dağıtmalara devam edilmektedir. Ayrıca köylülere tarım âletleri vermek ve bunları gerekince tamir etmek için sermayesinin yüzde yetmişine katıldığımız bir şirket ile anlaşılmak üzeredir. Bu, çiftçilerin menfaatlerine çok yarayacaktır. Bayındırlık teşebbüsleri ise yakında iş alanına dökülecektir. Bunun sonucunda memleketin bütün önemli merkezleri az zamanda birbirlerine demiryolu ile bağlanmış olacaktır.”
– Mustafa Kemal ATATÜRK 20.01.1923 – Vakit Gazetesi
Nüfusun beşte dördü doğrudan veya dolaylı olarak tarımla uğraşmaktaydı. Tarımda üretim çok ilkel yöntemlerle gerçekleşmekteydi. Köylüler, çoğunlukla, yetiştirdiklerini kendileri tüketiyordu. Tarımsal ürünlerin pazarlara ulaşmasını sağlayacak ulaşım kanalları mevcut olmadığı için tarım ürünlerinin diğer ürünlerle değişimi çok sınırlıydı. Bu nedenle şehirler gıda gereksinimlerini ancak etraftaki bölgelerden karşılıyorlardı. Tren yolu sınırlı ve mevcut olanlar da kötü durumdaydı. Kara yollarının en iyisi dahi ancak kağnıların geçişine izin veriyordu.
Ekonomide iç ve dış ticaretin hemen hemen tamamı oligarkların elinde bulunuyordu. Sınai üretim el sanatlarından ibaretti. Batılı ülkelerin bir taraftan elde ettikleri kapitülasyonlar, diğer taraftan empoze ettikleri serbest ticaret Anadolu’da sanayiinin kurulmasını engellemiş ve mevcut olanları da öldürmüştür. Türk halkının sınai ürün gereksinimleri ithal yoluyla karşılanıyordu. Bu ithalat ise fındık kuru üzüm, incir, tütün gibi sınırlı sayıda tarım ürünü ve halı gibi birkaç el sanatı ürününün dış satımı ile karşılanıyordu. Bütün bu olumsuz yapıya ek olarak Anadolu toprakları savaşlardan büyük hasar görmüştü. Tarım alanları İtalyan, Fransız ve Yunan istilası sonucunda ve Kurtuluş Savaşı’nda büyük hasar görmüştü. 1926 yılına kadar Türkiye’yi terk eden ve tüccar, esnaf ve zanaatkarlardan oluşan 1.3 milyon Yunanlıya karşılık Batı Trakya’dan gelen 400 bin Türk temelde çiftçiydi. Anadolu tarımı bunları ancak güçlükle absorbe edebildi.
Atatürk, milli ekonominin temelinin köyde olduğunu ve Türkiye’nin daha birçok zaman için köy ekonomisinin gelişmesine dayanan bir refah politikası izlemesi gerekeceğini ilk günden beri ısrarla tekrarlamıştır.
Cumhuriyet Hükümeti’nin tarım ve çiftçinin iyileştirilmesi amacıyla kabul ettiği esaslar şunlardır:
Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşar adı verilen ve her türlü toprak gelirinin %10’unun devlete verildiği kaynak sistemiyle köylü ezilmiş ve sefalete götürülmüştür. Cumhuriyet hükümeti Aşar usulünü 17 Şubat 1925’de kaldırmış yerine arazi vergisi koymuştur.
Köylüye üretim sermayesi sağlamak amacı ile uzun vadeli ve faizsiz olarak 4 bin lira dağıtılmış, bu para ile köylü üretim yapabilmek amacıyla gereken eksiklerini tamamlamıştır. Ziraat Bankası kredi şartlarını kolaylaştırmış, köylülere kredi verilmesi sağlanmıştır. 1929 yılında Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuş, çiftçilere kredi bulmak imkanını vermiştir.
Ziraî Donatım Kurumu, çiftçinin tarım aleti, makine ve kimyasal gübre ihtiyacını sağlamış, halka parasız fidan vermiştir.
Ankara, Eskişehir, Erzurum ve Yeşilköy’de hububat ıslah istasyonları; Adana ve Nazilli’de pamuk ıslah istasyonları; Adapazarı’nda patates ve mısır ıslah istasyonu; Bursa, Antalya, Diyarbakır, Edirne ve Denizli’de ipek böcekçiliği istasyonu, Kayseri’de yonca istasyonu, Antalya’da sıcak iklim nebatları ıslah istasyonu kurulmuştur. Tarım aletleri, makineleri ve ilaçlarının satın alınarak halka tanıtılması amacıyla 1937 yılında Zirai Kombinalar İdaresi kurulmuştur.
Çağdaş anlamda tarım eğitimi için Atatürk’ün direktifiyle Ankara Ziraat Yüksek Mektebi açılmıştır. 1930 yılında kurulan Yüksek Ziraat Okulu, 16 Haziran 1933’te Yüksek Ziraat Enstitüsüne dönüştürülür. Bu enstitü gerek kuruluşu ve gerekse akademik faaliyetiyle tam bir “Tarım Üniversitesidir”. 1 Ocak 1948 yılında Ankara Üniversitesi’nin kurulmasıyla aynı Enstitü, Ziraat Fakültesi adını almış, zamanla Ziraat Fakültesi bünyesinde Veteriner, Ziraat Sanatları ve Orman bölümleri açılmış ve bugünkü üniversitelerimizin temeli de bu süreçle birlikte başlamıştır.
1925’de kabul edilen bir kanunla birlikte; devlete ait arazilerin, uygun bir arazi yoksa devlet tarafından arazi alınıp köylüye dağıtılmasına başlanmıştır. İlk on yılda köylüye 1.077.526 dönüm arazi dağıtılmıştır. Toprak sahibi olan köylünün toprak, tohumluk, tarım araçları borçlarının 20 yılda ödenmesi sağlanmıştır. İlk işletilen arazi, yeni yetiştirilmeye başlanan fidanlıklar, bağlar ve zeytinliklerden belirli bir süre için vergi alınmaması kuralı kabul edilmiştir.
“Burada bir çiftlik kuracağım. Bu çiftlikte hayvanlar yetiştireceğim. Bir küçük ormanın kenarında tarım endüstrimize ait bacalar tütecek”
– Mustafa Kemal ATATÜRK
Atatürk, 1925 yılı ilkbaharında Türkiye’nin tanınmış ziraatçilerinden bir grup oluşturmuş ve onlara Ankara’da bir çiftlik kurmak istediğini açıklamıştır. Atatürk ziraatçi heyetinden öncelikle kurmayı düşündüğü çiftlik için arazi bulmalarını istemiştir.
O heyetteki bir ziraatçi, bu konudaki ilk çalışmaları ve Atatürk’ün yönlendirici katkılarını şöyle anlatmıştır:
“Çiftlik yeri için uzun boylu dolaşmaya ve Ankara’nın çevresinde başka başka tabiat hususiyetleri aramaya lüzum görmemiştik. Sebebi basitti: Kıraç bir bozkırın ortasında bir ortaçağ şehri… Ağaç yok, su yok, hiçbir şey yok… Ankara’nın çevresinde çiftlik olacak bir yer ararken en az bugünkü çiftlik yeri üzerinde durmuştuk. Burası tabiatın cömert davranmadığı, bakımsız, hastalıklı, sarı ve insanı bakarken bedbin eder bir halde idi. İçinden şimendifer geçen arazinin bataklık yerlerinde şehrin hayatını zehirleyen, etrafta yaşayanları kendisi gibi renksiz ve hastalıklı yapan sazlıklar, birer sıtma kaynağı halinde idi. Biraz kıraç yerlerinde kartallar ve akbabalar, o zaman kerpiç duvardan başka bir şey olmayan mezbahanın etrafında yuvalar yapmışlardı. Burada medeniyetin ve insanın eseri olarak yalnız bir demiryolu ince bir şerit halinde uzanıyordu… Tetkiklerimiz bittiği zaman neticeyi Büyük Şef’e arz ettik. Atatürk, elleriyle bugünkü Atatürk Orman Çiftliği'nin olduğu yeri işaret etti: “Burayı gezdiniz mi?” Buranın çiftlik kurmak için bulunması lazım olan vasıflardan hiçbirini taşımadığı; bir bataklık, çorak, fakir olduğu hakkındaki ortak kanaatimizi söyledik. Atatürk’ün bize cevabı şudur: “İşte istediğiniz yer böyle olmalıdır. Ankara’nın kenarında hem batak, hem çorak, hem de fena bir yer. Bunu ıslah etmezsek kim gelip ıslah edecektir?”
Atatürk, Atatürk Orman Çiftliği'nin amacını şöyle belirtmiştir:
“Orman çiftliği, modern, bilimsel, bize uygun tarım için iyi bir örnek olmalı… Köylü gençler burada bir süre çalışarak köylerine doğru tarımı götürmeliler. Tarım aletlerini kullanmayı, onarmayı öğrenmeliler.”
Atatürk Orman Çiftliği'nde 8 adet de gıda fabrikası kurulmuştur:
Atatürk’ün asıl amacı, Ankara örneğinden yola çıkılarak bütün Türkiye’nin modern tarım ve hayvancılık yapılan işlevsel bir yeşil cennete dönüştürülmesidir. Atatürk Orman Çiftliği, Türkiye’nin ve dünyanın başarıya ulaşmış en çevreci projelerinden biridir.
Atatürk’ün vefatının ardından Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri tarıma aynı hassasiyetle yaklaşmaya devam etmiş, gıda politikalarını bu yönde ilerletmiş ve tarımda kooperatifleşmeye yönelmeye başlamıştır. 1987’den sonra kooperatifleşmeye gıda politikalarında yer verilmemiş ve tarım geri plana atılmaya başlamıştır. 1995 yılına gelindiğinde ise ekonomik kalkınmayı sağlamak, sermaye yetersizliği sebebiyle eksik kalan girişimleri devlet eliyle gerçekleştirmek ve devlet eliyle tekeller oluşturmak amacıyla kurulmuş olan Kamu İktisadi Teşebbüsleri “Devlet şirket işletmez” mantığı ile özelleştirme kapsamına alınmıştır.
Özelleştirilen Gıda Fabrikaları
Süt Endüstrisi Kurumu (SEK): Türkiye’de süt ve süt ürünlerinin üretiminin gelişmesini sağlamak ve tüketiciye sağlıklı, hijyenik, en kaliteli ve en doğal ürünleri sunmak amacıyla kurulan Süt Endüstrisi Kurumu’na ait 32 işletme 1995 yılında 1.8 Milyar TL’ye özelleştirilmiştir. Özelleştirildikten 18 ay sonra SEK’in isim hakkı ve İstanbul İşletmesinin yalnızca arazisine 18 Milyar TL teklif edilmiştir.
Et ve Balık Kurumu (EBK): Et ve balık işlerini tertip ve tanzim etmek, ticaret, istihsal ve sanayi ile meşgul olmak ve bunlarla ilgili her türlü etüd ve araştırmalar yapmak amacıyla kurulan Et ve Balık Kurumu 1992 yılında özelleştirme kapsamına alınmıştır. 1995 ile 2004 yılları arasında 18 et kombinası, 2 soğuk deposu özelleştirilmiş, 5 et kombinası kamu kurumlarına devredilmiş, 1 et kombinası, Balık Mamülleri Fabrikası ve Et Sanayi İşletmesi kapatılmıştır. Kurum 2005 yılında özelleştirme kapsamından çıkarılarak ismi Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü (ESK) olarak değiştirilmiştir.
Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK): 1944 yılında kurulan ve yerli traktör üretimi, çeşitli gübre ve tarım kimyasalları üretimi konularında çalışan Türkiye Zirai Donatım Kurumu 2003 yılında özelleştirilmiştir. Kurum “Başak” adlı yerli traktör üretme başarısını göstermiştir.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TÜRKŞEKER): Ana faaliyet alanı kristal şeker üretimi olan ve bünyesinde 25 şeker fabrikası, 5 makine fabrikası, 4 alkol fabrikası, 1 tohum işleme fabrikası, 1 emaf, 1 araştırma enstitüsü barındıran ve Ortadoğu şeker pazarının %65’ine hâkim olan Türkşeker’in 13 fabrikası zarar ettiği ve teknolojik gelişime ayak uyduramadığı gerekçesiyle 2016 yılında özelleştirilmiştir.
Tarım ve gıdanın geri plana atılması, onca emekle kurulan kamusal gıda fabrikalarının kambur olarak gösterilip özelleştirilmesi ve gıda politikalarında yapılan yanlış uygulamalar bir tarım ülkesi olan Türkiye’yi günümüzde dışa bağımlı hale getirmiştir.
AGPAM’ın sizin için önerdiği çalışmaları okuyun.
Atatürk’ün bataklıktan yeşil cennete çevirdiği Atatürk Orman Çiftliği’ndeki gıda fabrikalarının çoğu gıda politikalarıyla birlikte yok oldu.
Ulusal Gıda Akademisi’nin merkezi Ankara’daki Zübeyde Hanım Gıda, Tarım ve Hayvancılık Enstitüsü olacak. AOÇ ise tamamen Enstitü’ye devredildi.
Bitki bazlı ürünlerin tercih edilmesinin temel sebebi hayvan haklarıyla ilgili olan etik yaklaşımlardır ve sağlık ile ilişkisi ikinci planda yer...
AGPAM’ın çalışma alanlarını ve gerçekleştirdiği çalışmaları inceleyin.
